EU “obrisala” Koridor 10?

„Kapija istoka”, „evroazijski most”, „kuća na drumu“ sintagme su kojima se često opisuje političko-geografski položaj Srbije. To je dalo za pravo mnogim domaćim naučnicima, političarima, ali i autorima udžbenika za geografiju i istoriju da Srbiji pripišu kvalitet geopolitičkog ključa na Balkanskom poluostrvu.

Međutim, početkom ove godine Evropa je Koridor 10 izbrisala iz svojih strateških planova. Time je srušen i viševekovni mit o nezaobilaznosti Srbije. Naznake ovog događaja možemo prepoznati na Panevropskoj saobraćajnoj konferenciji održanoj na Kritu 1994, kada je definisanodevet koridora. Koridor 10, kroz istoriju poznat i kao Via Militaris, Carigradski drum, autoput Bratstva i jedinstva, naknadno je definisan 1997. godine.

U tom periodu prvi put Moravsko-vardarska dolina dobija alternativu u Koridoru 4 koji spaja države srednje Evrope sa državama jugoistočne Evrope i Bliskog istoka, prolazi preko teritorija Rumunije i Bugarske i zaobilazi Srbiju. Alternativa se javlja kao posledica nesinhronizovanog procesa evrointegracija naše zemlje u odnosu na okruženje. Raspadom bipolarnog svetskog poretka dolazi do integracija država iz Istočnog bloka. Tokom devedesetih godina u upotrebi je pojam „jugoistočna Evropa”, a ulaskom Bugarske i Rumunije u EU i pojam „zapadni Balkan”. Poslednje navedena političko-geografska regija nastala je kao posledica formiranja prostora rezistentnog na evrointegracije, kome pripada i Srbija.

Barijerna državna granica tokom sankcija i filtrirajuća granica Srbije, tokom prve decenije 21. veka ostavile su traga na prostornu strukturu Balkanskog poluostrva. Bugarska počinje da preuzima ulogu koridornog čvora u evroazijskim komunikacijama, dok Rumunija lobira za izgradnju Koridora 4. Otvaranjem mosta Vidin–Kalafat juna 2013. otklonjena je i poslednja prepreka za uspostavljanje i funkcionisanje pomenutog koridora. Time je Koridor 10 marginalizovan do daljeg.

Geopolitičko viđenje položaja Koridora 10, u odnosu na do tada isključivo geodeterminističko prvi put u izjavi srpskih političara prepoznajemo krajem 2011. godine. Tadašnji predsednik Srbije Boris Tadić je prilikom obilaska izgradnje kraka C Koridora 10 kod Bele Palanke izjavio „ko pre devojci njemu devojka” misleći na izgradnju konkurentskog Koridora 4.

Ipak, hajde da pogledamo šta je to, što nam daje nadu da ćemo uspeti ako ne da povratimo stari značaj, a ono bar da ublažimo trenutno loš položaj Koridora 10. Koridor bi trebalo da predstavlja prostornu linearnu strukturu koja omogućava da se za što kraće vreme i uz manji utrošak energije pređe što veće rastojanje (prema definiciji Dragoljuba Štrpca). Iz ovoga se nameće zaključak da bi koridori trebalo da imaju određene prirodne pogodnosti. Ako se uporede trase koridora 4 i 10 može se uočiti da su različite prirodne strukture. Trasa Koridora 10 pruža se duž dna Panonske nizije i Moravskog kotlinskog sistema, za razliku od Koridora 4 koji uglavnom ide preko planinskih sistema zapadnih Karpata, Balkana i Vitoše.

Zato je najveća nadmorska visina na koridoru koji prolazi kroz Srbiju 459 metara, a na rumunsko-bugarskom 910. U praksi to znači da su nagibi saobraćajnica veći na Koridoru 4, kao i da je veći broj ledenih i mraznih dana i visina i dužina trajanja snežnog pokrivača. Zatim, u zoni planinazapadnih Karpata i BalkanaKoridor 4 ima „efekat tunela”, što znači da ne postoji alternativni pravac u slučaju blokade ove saobraćajnice. Ove činjenice nedvosmisleno ukazuju da je eksploatacija Koridora 4 daleko skuplja i rizičnija od Koridora 10. Međutim, da bismo tu prednost iskoristili, mišljenja sam da je neophodno da budemo na istom integracijskom nivou kao i naši susedi, čime bi geopolitički kriterijum evaluacije bio zamenjen geoekološkim.

Geografski institut „Jovan Cvijić”, SANU

Mr Marko V. Milošević

Izvor: Politika