IZ RIZNICE MUZEJA PONIŠAVLjA: “Početnica” za učenje veza iz 1865.g

U okviru zbirke tekstilnog pokućstva Muzeja Ponišavlja jedan od starijih predmeta jeste početnica. To je komad platna koji je služio za učenje veza i opuštanje ruke prilikom izvođenja vezenih bodova. Početnica je predstavljala i mustru ili primerak sa kojih su se prenosili bodovi pa i šare na druga platna, koja su korišćena za ukrašavanje enterijera (zavese, stolnjaci, prekrivači, jastučnice, maramice, miljei, tišlajferi) ili na predmete koji su namenjeni ličnom ukrašavanju (delovi odeće i obuće).

 

Njihova pojava datira se u daleku prošlost. Iz literature znamo da je vezenje početnice bilo obavezni zadatak u evropskim školama.
U početku su geometrijski ili floralni motivi bili razbacani po platnu, a kasnije su se raspoređivali tako da su na neki način formirali celinu. Polako su dodavana slova i figure, kao i neki arhitektonski oblici. Takođe su vezeni i brojevi. Vezilja je, osim što se učila vezu, na platnu ostavljala i svoje podatke. Najčešće je vezla godinu nastanka početnice, svoje ime i prezime ili samo inicijale. Kako su mustre i šeme za vez, kao i sam materijal za vez preneti sa Zapada u naše krajeve, to su i nazivi bodova preuzimani iz nemačkog ili francuskog jezika, tako što su ili direktno prevođeni ili je opisno pokazivan način veza. Danas je poznato više od 400 različitih bodova.
Muzejski primerak početnice sa inv.br E-1909 nastao je na lanenom sitastom četvrtasto mplatnu dimenzija 56 h 54 cm. Sama tekstilija je veoma oštećena. U Muzej Ponišavlja je dospela putem poklona oko 1960. godine. Celokupan vez na početnici je urađen bodom pokrstica raznobojnim vunenim nitima. U gornjem delu je izvezeno 34 slova iz Vukove i staroslovenske azbuke kao i godina izrade same početnice – 1865. U donjem delu platna je kompozicija dekorativnih elemenata, sastavljena pretežno od cvetnih motiva-buketića, venčića, raznovrsnih lozica i plodonosnog drveća, kao i pojedinačnih predstava životinja (petao, leptir, pas, jelen), zatim arhitektonskih oblika-kućice i religijskog motiva-krsta.
Bogatu zbirku početnica imaju Muzej grada Novog Sada, Gradski muzej u Sremskim Karlovcima i Muzej primenjene umetnosti u Beogradu u čijoj zbirci se nalazi i, za sada, najstarija početnica iz 1809. godine.