Tures-emporij i utvrđenje rimskih legija
Arheološka iskopavanja u parku na Kaleu, pored srednjovekovne tvrđave Momčilov grad iz dana u dan otkrivaju nove, do sada malo poznate ili potpuno nepoznate detalje o rimskom Turesu. Najnovija otkrića arheologa Muzeja Ponišavlja ukazuju da je Pirot bio svojevrstan tržni centar-emporij, a otkrivaju se uveliko i temelji i dve kule drevnog vojnog utvrđenja u kome su se nalazili pomoćne legije moćne rimske vojske.
Tures je imao važan strateški položaj jer se nalazio na sredokraći veoma važne rimske komunikacije-Via militarisa, i to između veoma jakih u to doba centara Naissa-sadašnjeg Niša i Serdike, odnosno Sofije u Bugarskoj.
Kako je Pirotskim vestima kazao arheolog Muzeja Ponišavlja mr Predrag Pejić, reviziona iskopavanja na području Kalea pokazala su da je ovo utvrđenje imalo veći značaj nešto što se na osnovu dosadašnje literature iz oblasti arheologije znalo. Naime, smatralo se da se na Kaleu nalazila Kula motrilja, međutim, ispostavilo se s obzirom na najnovije detalje, da se ovde nalazilo značajno vojno utvrđenje.
„Novim istraživanja svakodnevno se otkriva da je Pirot bio znatno naselje i da je zahvatao površinu od preko 10, možda i 20 hektara što govori o obimnim ostacima arheološkim rimskog naselja, i ne samo rimskog i kasno-antičkog i rano-vizantijskog jer na potesu Sarlaha imamo drugo utvrđenje koje je izmešteno iz ravnice. To sve ukazuje da je u vreme Konstantina ovo ravničarsko utvrđenje napušteno i da je novo utvrđenje egzistiralo na brdu Sarlah. Osim što je bio znatnije naselje i značajna putna stanica, bio je i emporij, odnosno tržni centar zato što se nalazi na sredokraći antičkog Naisa i Serdike. On je bio spona između ta dva grada i u tom vremenu moralo je da postoji značajno naselje koje bi održavalo putnu mrežu i štitilo je u svakom pogledu-kaže arheolog Pejić.
Po do sada dostupnim izveštajima sa ranijih iskopavanja iz 1953. godien bedemi utvrđenja bili su širine 2.2 metra, ali su najnovija iskopavanja pokazala da su bedemi mnogo širi.
-Međutim, mi sada konstatujemo da je bedem u skoro polovini njegove dužine mnogo širi, čak 3.75 metara, a da je ostala polovina širine 2.2 metara. Sada imamo mnogo više podataka, a otkrili smo i dve kule, jednu pravougaonu, drugu potkovičastu, tako da sada sa mnogo više detalja dokazujemo da je na prostoru antičkog Turesa postojalo u rano-rimskom periodu, najverovatnije drugom i trećem veku vojno utvrđenje pomoćne jedinice rimskih legija.To je bilo utvrđenje koje je dimenzija 150 sa 100 metara i kreće se do današnjeg glavnog semafora i hotela u centru grada. Naš zadatak je da otkrijemo i pružimo sve relevantne podatke o strukturi bedema i utvrđenja rimskog kastela, a nadležni Zavod za zaštitnu spomenika kulture u Nišu će nakon naših istraživanja uraditi projekat prezentacije i nadam se da će biti pozitivno rešeno u odnosu na očuvanje arheološkog rimskog nasleđa-kaže Pejić.
tekst i foto A.Ć.
