IZ RIZNICE MUZEJA PONIŠAVLjA: Kućni ikonostasi – simboli hrišćanstva u pirotskom kraju
Zidni kućni ikonostasi su pokretni ikonostasi čija zadnja površina ili leđa ikonostasa naležu direktno na zidnu površinu ili stoje u uglovima soba. Zidni ikonostasi imaju drvorezbareni okvir ili ram i istaknutu gornju stranu okvira-arku(venac, front, luneta) koja stoji pod uglom. U većini slučajeva ispod rama se nalazi manja fiočica u kojoj se čuvaju sitni predmeti koji često nemaju sakralni karakter, već utilitarni i koriste se u toku službe pred ikonom.
Najvažniji deo ovog tipa ikonostasa jeste polukružni frontalni ili čeoni deo-venac koji se nadovezuje na gornju stranu drvenog okvira. Polukružni frontalni delovi dominiraju ikonostasima zbog svoje dekorativne izrade i semantičke obrade i predstavljaju primarni zadatak majstora. Krst je najkarakterističnija forma koja zauzima centralno mesto, na sredini polukružnog fronta od koga se razvija simetrična kompozicija mitskih i religijskig bića, biljnih motiva- cveća i lišća. U krstu je ili ručno slikana predstava Hristovog raspeća ili nalepljena slika. U ukrašavanju se prepoznaje crkvena drvorezbarija, jer je kućni ikonostas zapravo umanjena replika velikog crkvenog ikonostasa.
Zidni ikonostasi su pokretni i mogli su u zavisnosti od trenutne epohe i stila koji je vladao da se pomeraju i menjaju svoju prvobitnu ulogu, pa čak i da se izostave iz kućnog inventara. Nastupom ateističkog perioda, za vreme komunizma, kućni drveni ikonostas je nestao iz prostorija u kojima je stajao, sakrivan je, poklanjan Muzeju ili uništavan. Pobožni ljudi koji su i dalje verovali u moć kućnog oltara sklanjali su ga u manje posećene sobe, posebne prostorije u koje niko nije ulazio, pa i podrume. Muzej Ponišavlja čuva devet kućna ikonostasa. Samo se za četiri zna da su u Muzej dospela poklonom i to, dva polovinom prošlog veka a treći 1992. godine. Jedan je poklonila Vida Hristić iz Pirota, naslednica Malog Riste, drugi je poklon Petra Petrovića, takođe iz Pirota. Prema podacima iz stare inventarne knjige, 1962. otkupljen je kućni ikonostas od Zorice Đorđević. U njemu su stajali drveni krst optočen sedefom i sedefna ikona koje je njena svekrva donela sa pokloničkog putovanja u Jerusalim 1910. godine. Drugih podataka o ostalih šest primeraka nema Prema načinu na koji naležu na zidnu površinu svi primerci pripadaju tipu zidnih ikonostasa.
