Iz riznice Muzeja Ponišavlja: Čakšire “poturlije”
U skladu sa novonastalom situacijom Muzej Ponišavlja Pirot otvoriće svoju riznicu putem članaka i fotografija koji će biti objavljivani u narednom periodu na Pirotskim vestima i sajtu Muzeja.
– Rešili smo da ovim putem otkrijemo delić onoga što čuvamo i na ovaj način pokušamo da oplemenimo internet prostranstvo ali i izađemo u susret našim sugrađanima i posetiocima predstavljajući interesante tekstove, slike i zanimljivosti o predmetima, minulim događajima i pričama koje čuva naš muzej a koji su vezani za kulturno nasleđe pirotskog okruga. Svakog dana pisaćemo o nekom predmetu ili priči koja je vezana za naš kraj, a koju naši posetici nisu mogli da vide ili čuju a čuva se u našem muzeju-kaže za Pirotske vesti kustos Muzeja Nenad Jovanović.
ČAKŠIRE „POTURLIJE“
Kako se odevalo muško stanovništvo Pirota početkom XIX veka veoma je teško odrediti, jer ne postoje sigurni podaci. Hajduci oko Nišave i Stare planine imali su kontakte sa Karađorđevim ljudima, Veljkom Petrovićem i drugim ustanicima u Srbiji, što je doprinelo da se počnu odevati kao oni. Prema memoarima prote Mateje, starešine su bile odevene u bogatiju nošnju, koja je uglavnom imala gradski karakter, ali je strancima izgledala kao turska. Srpsko stanovništvo u Pirotu je u početku nosilo svoje odelo izrađeno u domaćoj radinosti od belog sukna, dok je određeni broj istaknutih ljudi „esnav čoveci“ nosio tursko-orijentalnu odeću po uzoru na Turke sugrađane. Među delove odeće koje su nosili muškarci u periodu 1830-1840. godine, Vladimir Nikolić nabraja sledeće: košulja, breveneci, čakšire, anterija, pamkulija, fermen, džube, ćurak, kožuh, opanci i jemenije. Orijentalni način odevanja sasvim je odgovarao uslovima života u Pirotu toga vremena. Polovinom XIX veka evropski način odevanja prodire i u Pirot, prateći sve novine koje su dolazile sa Zapada. Na najstarijim fotografijama toga perioda koje poseduje zbirka Muzeja, vidi se da su delove odeće evropske mode sa ponekim detaljima nosili uglavnom mlađi muškarci iz bogatijih porodica koji su svojim izgledom odudarali od okoline. Tako su Rista Jovanović i njegov sin obučeni „po turski“ sa čakširama, pamuklijama i dugim ćurkovima, dok njegov zet Kota Kuklić nosi evropsko odelo. Čakšire su još nosili Rista Hadži Pavlović, Aleksa Branković, Petar Banković, Koca Stefanović…
Čakšire (od turske reči çakşir) su se u pirotskom kraju nosile do oslobođenja od Turaka 1877. i jedan su od elemenata orijentalne odeće koji se dosta dugo održao kod konzervativnijeg sloja zanatlija i trgovaca starog kova, koji su na taj način izražavali prezir prema promenama u kojima oni nisu bili privilegovana klasa. Izrađivane su pretežno od crne ili tamnoplave čoje, za hrišćane i muslimane, dok se za Jevreje koristila vrsta deblje svile sa sjajem. Za izradu običnih čakšira najmanje je bilo je potrebno oko 1,5 aršina čoje sa duplom širinom, a sve je zavisilo od veličine i visine samog čoveka.
Zbog velikog umetka-dugog i širokog tura, koji se stavljao između nogavica, takve čakšire su nazivane „poturlijama“. Oko pojasa čakšire su bile sabrane u falte, sa strane malo rasečene. Kao što je bilouobičajeno na ovoj vrsti čakšira, deo oko struka kroz koji se postavljala uzica ili učkur za vezivanje, izrađen je od drugog materijala, najčešće ripsa. Postavljane su debljim belim pamučnim platnom.
U muzejskim zbirkama uglavnom se čuvaju primerci čakšira „poturlija“ koji su nosili viđeniji pojedinci. Tako se u Istorijskom muzeju u Beogradu čuvaju tri para čakšira kneza Miloša Obrenovića, zatim dva para čakšira koje su pripadale knezu Mihailu Obrenoviću i čakšire koje su pripadale Milosavu Resavcu, nahijskom starešini. Čakšire, osim našeg muzeja, imaju i muzejske zbirke Etnografskog muzeja iz Beograda, Narodnog muzeja iz Niša, Narodnog muzeja iz Vranja i Zavičajnog muzeja iz Užica.
Muzej Ponišavlja u svojoj zbirci gradske nošnje čuva jedan par čakšira „poturlija“, veoma oštećenih, koje je nosio Rista Jovanović-Mali Rista. Kupljene su od Vidosave i Jelisavete Hristić iz Pirota 9.maja 1958. godine za 2.500 dinara. Čakšire “poturlije”, inv.broj E-1681, izrađene su od teget čoje, dužine 106 cm. Veoma su široke u gornjem delu, jer je između nogavica ubačen deo čoje. Sužavaju se od kolena naniže u vrlo tesne nogavice sa pačalucima, a pozadi, od listova naniže, zakopčavaju se gustim nizom sitnih metalnih kopči. U struku, obima oko jednog metra, našiven je široki pojas od bordo ripsa kroz koji se provlači beli učkur za vezivanje čakšira. Po sredini, na šavovima ubačenog dela, oko otvora za džepove i donjim neravnim ivicama nogavica, našiven je niz svilenog bordo gajtana u vidu šest pletenica koje prati spiralni ornament, a pri dnu nogavica je izvedena biljna stilizacija od istog gajtana. Čakšire su postavljene belim pamučnim platnom.
U okviru rubrike pod nazivom “Iz riznice Muzeja Ponišavlja” Pirotske vesti će u saradnji sa stručnjacima Muzeja Ponišavlja, u narednom periodu javnosti predstaviti nedovoljno poznate predmete koji su deo neprocenjivog fundusa Muzeja Ponišavlja u Pirotu.
